Πλημμυρισμένη από κάθε λογής λουλούδια, χρώματα και μυρωδιές η Ικαρία είναι ένα νησί προικισμένο με πολλές χάρες, φανερές και αφανέρωτες... Για να μπορέσεις να ξεδιπλώσεις να «ξεκαρπίσεις» την ομορφιά, που απλόχερα η φύση κληροδότησε σε τούτο τον τόπο, πρέπει να έχεις τη ματιά σου ανοιχτή και υποψιασμένη, να περπατήσει στα κατάφυτα φαράγγια της που ξεκινούν από τις πλαγιές του βουνού Αθέρα (πιο σωστά Πράμνος ή Πράμνη, καθώς Αθέρας λεγόταν η κορυφογραμμή) και ξεγλιστρούν ως τη θάλασσα να γνωρίσεις τα ορεινά χωριά της που αγναντεύουν από θέση υπεροχής το απέραντο γαλάζιο και «πιάνουν κουβέντα» με τον ουρανό, να ανακαλύψει τα «πειρατικά» σπίτια από καιρούς αλλοτινούς τους παλιούς νερόμυλους και τους ανεμόμυλους να περπατήσεις ως τον πύργο του Δράκανου και να μείνεις σιωπηλός μπροστά στον «Νίκαρη», τη βραχονησίδα όπου, συμφωνά με τη μυθολογία, έσβησε ο Ίκαρος.

Μα αν θες να τη νιώσεις πιο βαθιά, απαιτείται κατάθεση ψυχής.. Να ανοίξεις κουβέντα με τους ανθρώπους της, που είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν σε ό,τι τους ζητήσεις, χωρίς όμως να «κάνουν τεμενάδες» στους τουρίστες, να πιεις μαζί τους ένα ποτήρι κόκκινο μπρούσκο κρασί, τον περίφημο «πράμνειο οίνο», και να «πιάσεις» τη σπίθα στη ματιά τους όταν τους ακούς να μιλάνε ώρες ατελείωτες για τα πανηγύρια τους, για τον ήρεμο τρόπο ζωής του νησιού, για τη δική τους «τρέλα» και το πάθος για ζωή. Να χορέψεις μαζί τους έναν ικαριώπκο χορό καινά δείτε αντάμα το ξημέρωμα Σαν μια μεγάλη παρέα, σαν φίλοι απ' τα παλιά..

Έτσι είναι οι Ικαριώτες. Από τη στιγμή που θα πατήσεις το πόδι σου στο νησί, γίνεσαι «δικός» τους, φιλοξενούμενος και προστατευόμενος μαζί. Ίσως δεν είναι τυχαίο που, αιώνες τώρα, τούτος ο τόπος στάθηκε «φίλος κι αδελφός» σε εξόριστους και κατατρεγμένους.

Γειτονοπούλα της Σάμου, η Ικαρία ανήκει στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και μαζί της, καθώς και με τους Φούρνους, απαρτίζουν το νομό Σάμου. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Μάκρις και Δολίχη (από τις τροφούς του Διόνυσου, του κατ' εξοχήν θεού του νησιού). Από τΐς απαρχές του ιωνικού πολιτισμού το νησί αποκαλείται νήσος του Ικαρου. Στην παραλία της Βαώνης (με τον απέραντο ελαιώνα) του χωρίου Χρυσόστομος βρίσκεται ο βράχος όπου έπεσε και πνίγηκε ο Ίκαρος αφού δεν άκουσε τις συμβουλές του πατέρα του Δαίδαλου και ανέβηκε πολύ κοντά στον Ήλιο...
Οι Ικαριώτες τον ονομάζουν «Νίκαρη». Στα κατάλευκα βράχια που απλώνονται ως τα κύματα μια μεταλλοφορία σιδηρονικελίου δίνει βαθυκόκκινο χρώμα στις πέτρες, και την αποκαλούν το «αίμα του Ικαρου», ο οποίος, μετά την πτώση του, εκβράστηκε στην ακτή και πάγωσε.

«Ο θαλάσσιος πλούτος του νησιού μπορεί να έθρεψε τους Κρήτες, τους Σάμιους, τους Αθηναίους, τους Μακεδόνες, τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς και τους νεοέλληνες, αλλά οι Ικάριοι παρέμεναν και παραμένουν απόλυτα δεμένοι με την καλλιέργεια της γης», όπως αναφέρεται στο ενδιαφέρον βιβλίο του Δ. Μηλιάδη «Ο Ίκαρος και τα κτερίσματα του μύθου». Το νησί κατοικείται από τα νεολιθικά χρόνια έως σήμερα Δυο μεγάλες πόλεις άκμασαν εδώ στην αρχαιότητα: η Οινόη ή Οινή (ο σημερινός Κάμπος στο βόρειο τμήμα του νησιού) και οι θέρμες στα νότια (η σημερινή λουτρόπολη του δήμου ¶γιου Κυρήκου). Στα ελληνιστικά χρόνια αναπτύσσεται και μια τρίτη πόλη, το Δράκανο (στο ανατολικό άκρο του νησιού), χτισμένη ψηλά, πάνω στο ομώνυμο ακρωτήριο και σε στρατηγικής σημασίας θέση. Σήμερα, σώζονται ο εντυπωσιακός κυκλικός πύργος του 3ου αι. π.Χ. , στο βόρειο άκρο της ακρόπολης, και απομεινάρια από τα τείχη που φθάνουν ως τη θάλασσα. Κατηφορίζοντας συναντάμε το γραφικό εκκλησάκι του Αϊ-Γιώργη και τους δίδυμους όρμους με τα γαλαζοπράσινα νερά. Στην άλλη πλευρά του ακρωτηρίου (πιο βόρεια) βρίσκεται ο όρμος Ιερό με το ομώνυμο σπήλαιο. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ ανατράφηκε ο Διόνυσος.

Βορειότερα, στη θέση Προπεζουλωπή, εντυπωσιάζουν τα μεγαλιθικά μνημεία (mehnir), μάρτυρες μιας μυστηριακής λατρείας...
Οι πειρατικές επιδρομές που ρήμαζαν τα νησιά του Αιγαίου από τον 8ο έως τον 11ο αιώνα δεν άφησαν απ' έξω την Ικαρία Όμως, σε αντίθεση με άλλα νησιά που ερήμωσαν προσωρινά, οι Ικαριώτες δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους. Πάλεψαν σκληρά για να κρατηθούν στα φυλλοκάρδια της δύσκολης μα και «θεοβάδιστης» γης τους. ¶φησαν τους οικισμούς στα παράλια και ανέβηκαν στα βουνά, σε μέρη δυσπρόσιτα, δύσβατα, ή σε αθέατες κοιλάδες, κι εκεί έφτιαξαν τα νέα τους σπιτικά.

Πώς ήταν, όμως, αυτά; Μικρά, μονόχωρα, με επικλινή στέγη από σχιστόλιθους, χωρίς παράθυρα και μόνο μ' ένα άνοιγμα στη στέγη, τον «ανεφάντη», ο οποίος ανοιγόκλεινε από το εσωτερικό του σπιτιού (ανάλογα με την περίσταση). Αυτός ο τύπος σπιτιού, που επικράτησε στο νησί για αρκετά χρόνια, ονομάστηκε «χυτό». Αργότερα, επεκτάθηκε προς την άλλη πλευρά, δημιουργώντας αέτωμα στη στέγη του. Μια φράση ικαριώτικη συνοψίζει όλη τη φιλοσοφία τους σχετικά με αυτό το θέμα: «Σπίτι όσο να χωρεί και χωράφι όσο να θωρείς..».

Βόλτα στον ¶γιο...

Πρωτεύουσα κι ένα από τα δυο λιμάνια του νησιού είναι ο ¶γιος Κήρυκος (ο ¶γιος για τους ντόπιους). Το άλλο λιμάνι είναι ο Εύδηλος, στο βόρειο μέρος του νησιού. Ανάμεσα τους υψώνεται ο επιβλητικός όγκος του Πράμνου, λες και βάλθηκε να χωρίσει στα δυο το νησί. Ο ¶γιος Κήρυκος είναι μια πόλη σχετικά νέα. Η περιοχή αυτή κατοικούνταν από την αρχαιότητα, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, όμως κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε από του δ κατοίκου δ του, για το φόβο των πειρατών, που ανέβηκαν στα ορεινά. Οι πιο γραφικές συνοικίες του βρίσκονται από το Σεβδαλί σοκάκι και πιο ψηλά. Ωστόσο, οι βόλτες ξεκινούν από τα ανηφορικά δρομάκια πίσω από τον ¶γιο Νικόλαο (με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1820-30), που κυριαρχεί στην πλατεία με τις μουριές, στο μαρμάρινο Μνημείο των Ικαριωτών Ηρώων, τα καφενεδάκια και τις ψαροταβέρνες που βλέπουν στο λιμάνι.

Ανηφορίζοντας στις γειτονιές με τα φρεσκοασβεστωμένα σκαλοπάτια, τις ολάνθιστες μικρές αυλές και τα αρχοντικά καπετανόστητα στα πιο όμορφα σημεία, αφουγκραζόμαστε τον παλμό αυτού του τόπου. Η θέα προς το λιμάνι, όσο ανεβαίνουμε, γίνεται πιο εντυπωσιακή. Τα βήματα μας θα μας φέρουν ως την επιβλητική εκκλησία του Αγίου Κυρήκου που αγναντεύει τη θάλασσα. Ύστερα, θα κατηφορίσουμε ως το μόλο του λιμανιού για να θαυμάσουμε από κοντά το «Μνημείο του Ίκαρου», ένα επιβλητικό γλυπτό από μέταλλο, που υπενθυμίζει τη σχέση του νησιού με το μύθο του Ίκαρου. Στο λιμάνι, που κρατά στην αγκαλιά του τις βάρκες και τα ψαροκάικα, οι ψαράδες ετοιμάζουν τα δίχτυα για την επόμενη ψαριά...

Η βόλτα συνεχίζεται προς τα δυτικά, στον παραλιακό δρόμο με τα νεοκλασικά αρχοντικά. Εδώ βρίσκεται η συνοικία Φλέβες, με αρκετό πράσινο. Ανηφορίζοντας στις γειτονιές της, θα φθάσουμε ως το παλιό Γυμνάσιο με το όμορφο νεοκλασικό κτήριο και τη μεγάλη αυλή, που αναμένεται να στεγάσει το Αρχαιολογικό Μουσείο του τόπου (το κτήριο αυτό και η εκκλησία του ¶γιου Κηρύξου είναι σχεδιασμένα από το Βέλγο αρχιτέκτονα Ντιμπρέ). Στη γειτονιά αυτή, λίγο πιο χαμηλά, βρίσκεται το νεοκλασικό κτήριο του δημαρχείου. Στον ¶γιο λειτουργεί το Υδροθεραπευτήριο «Ασκληπιός» («Μουσταφά» για τους ντόπιους). Στις ταβέρνες της πλατείας θα απολαύσουμε ολόφρεσκα θαλασσινά, αστακομακαρονάδα, εξαιρετικές χορτότητες, τυροπιττάκια με κοπανιστή, πιταράκια ικαριώτικα, σουφικό (φαγητό με διάφορα λαχανικά) και πιάτα με τα περίφημα ντόπια κατσικάκια (τα «ρασκά», όπως τα λένε οι ντόπιοι). Όσο για κρασί, είπαμε... «πράμνειος οίνος»!

Γλέντια με... «πρόθεση»

Με αφετηρία τον ¶γιο Κήρυκα θα ξεκινήσουμε την άλλη μέρα νωρίς το πρωί για να εξερευνήσουμε τα γύρω χωριά, παραλιακά και ορεινά, που το καθένα έχει τη δική του ξεχωριστή ομορφιά.

Ακολουθώντας πορεία προς το βορειοανατολικό άκρο του νησιού, θα φθάσουμε στο χωριό Φανάρι με την απλωτή αμμουδερή παραλία.
Έξω από το χωριό, με βατό χωματόδρομο, θα φθάσουμε ως ένα σημείο με το αυτοκίνητο και μετά θα συνεχίσουμε με τα πόδια για να δούμε τα ερείπια της αρχαίας πόλης Δράκανο, όπου σώζεται ο κυκλικός πύργος και τμήμα του τείχους της ακρόπολης. Κατά τα δύσκολα χρόνια των πειρατικών επιδρομών, οι ντόπιοι χρησιμοποιούσαν τον πύργο ως παρατηρητήριο, καθώς από αυτό το σημείο μπορούσαν να βλέπουν το ανοιχτό πέλαγος προς όλες τις κατευθύνσεις και να προετοιμάζονται, ώστε να αποφύγουν τις ληστρικές επιθέσεις.

Ερχόμενοι προς τον ¶γιο, σταματάμε στην παραλία Κεραμέ με το γραφικό εκκλησάκι και την όμορφη αμμουδιά.
«Στην αυλή της εκκλησίας γίνονται πανηγύρια που κρατούν ως το ξημέρωμα. Μα και στους γάμους το γλέντι καλά κρατεί...», μου εκμυστηρεύεται ο φίλος μου ο Γιάννης, που παντρεύτηκε σ' αυτήν την εκκλησία.

«Αλήθεια, γιατί είναι τόσο φημισμένα τα πανηγύρια σας; Τι το διαφορετικό έχουν από τα άλλα νησιά;», τον ρωτάω.
«Τα πανηγύρια στην Ικαρία γίνονται με αφορμή τη γιορτή ενός άγιου ή για κάποιον "ιερό" σκοπό, για το καλό του τόπου ή κάποιου συμπολίτη μας. Από τα παλιά χρόνια ακόμη, επειδή δεν είχαν ιδιαίτερη βοήθεια από το κράτος, οι Ικαριώτες, όταν ήθελαν να φτιάξουν κάτι για τον τόπο, οργάνωναν (και οργανώνουν) ένα πανηγύρι, προσφέροντας ο καθένας ό,τι είχε... πρόθεση (εξ ου και η "πρόθεση", όπως ονομάζεται το παραδοσιακό έδεσμα που προσφέρεται στο πανηγύρι και είναι ζωμός από βράσιμο κατσικιού, συνοδευόμενος από αλάτι, πιπέρι και λεμόνι. Αν το κατσίκι είναι "ρασκό" (αγριοκάτσικο), γίνεται ακόμη πιο νόστιμος). Τα χρήματα που μαζεύονταν από το πανηγύρι γίνονταν λοιπόν, δρόμοι, σχολεία, νοσοκομείο, πολιτιστικό κέντρο, υδρευτικά έργα κλπ.
Παράλληλα, όμως, ήταν αφορμή για να ανταμώσουν, να φάνε και να γλεντήσουν όλοι μαζί, ανεξάρτητα από την οικονομική κατάσταση του καθενός. Σ' αυτούς τους χορούς γίνονταν και πολλά ζευγαρώματα. Το νησί μας έχει τη φήμη ότι όποιος έρχεται εδώ ελεύθερος φεύγει παντρεμένος ή μάλλον δεν φεύγει καθόλου, γιατί μετακομίζει αυτός εδώ, αφού δύσκολα οι Ικαριώτες εγκαταλείπουν τον τόπο τους».

«Ποιους χορούς χορεύετε περισσότερο;».
«Οι μουσικοί ξεκινούν πάντα με βαλσάκια και συνεχίζουν, φυσικά, με Ικαριώτικο χορό, αλλά και με άλλα παραδοσιακά τραγούδια από όλη την Ελλάδα Ο χορός κρατάει ως τα ξημερώματα και το ντόπιο κρασί ρέει άφθονο. Είναι μαγεία να βλέπεις το ξημέρωμα στην παραλία υστέρα από ένα τρικούβερτο γλέντι... Πρέπει να το ζήσεις».

«θα έρθω στο πανηγύρι που έχετε στις 8 Σεπτεμβρίου», υπόσχομαι, και θα το τηρήσω.

Ιαματικές πηγές και ορεινά χωριά

Επόμενος σταθμός τα Θέρμα, με τα ιαματικά λουτρά και τη μικρή αμμουδιά με τα γραφικά καφενεία Οι πηγές της χρησιμοποιούνται για ιαματικούς σκοπούς, για τη θεραπεία καρδιαγγειακών παθήσεων, λειτουργικών διαταραχών του νευρικού συστήματος, για προβλήματα αρθρώσεων και μυών, γυναικολογικά, δερματολογικά κ.ά. Στην περιοχή των θέρμων βρίσκεται η ιαματική πηγή του «Σπηλαίου», η οποία διαθέτει ατμόλουτρο, σάουνα και πισίνα με χλωρονατριουχο νερό, με μικρό ποσοστό ραδονίου, η πηγή Κράτσα και το Υδροθεραπευτήριο του Απόλλωνα, που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη κίνηση.

Ανηφορίζοντας προς το βουνό θα ζήσουμε το «άλλο πρόσωπο» του νησιού. Διαδρομές γεμάτες πράσινο και αγριολούλουδα, φουντωμένα σπάρτα και πλατάνια. Κι ανάμεσα στις κατάφυτες πλαγιές ξεπετάγονται μικρά χωριά, σαν ζωγραφιά, γραφικά ξωκλήσια και βαθύσκιωτα φαράγγια που σου δίνουν «ραντεβού» στη θάλασσα και σε προ(σ)καλουν να τα περπατήσεις... Μαυράτο, Μαυρικάτο, Πλουμάρι, Μονοκάμπι, Μηλεωπό, Οξέα(Οξέ), Περδίκι, καθένα με τη δική του ομορφιά και τη ματιά του ανοιχτή στο μπλε του ουρανού και της θάλασσας που γίνονται ένα

Στο χωριό Μονοκάμπι θα συναντήσουμε το περίφημο φελλόδενδρο (δρυς η φελλοφόρος) του νησιού. Σε κοντινή απόσταση θα δούμε και τον «Ινδιάνο» (ένα τμήμα βράχου που υπό συγκεκριμένη γωνία μοιάζει με προφίλ Ινδιάνου). Αξίζει μια επίσκεψη στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας, τμήμα της οποίας είναι χτισμένο μέσα σε σπήλαιο.

Στο Μαυράτο οι πεζοπόροι μπορούν να φθάσουν ωχ το Καψαλινό Κάστρο, ψηλά στην κορυφή του Πράμνου (Αθέρα), απ' όπου η θέα συγκλονίζει.

Στο Καταφύγιο, ένα από τα παλαιότερα χωριά, βρίσκεται το κάστρο που πρέπει να ήταν η ακρόπολη των αρχαίων Θερμαίων. Μπορούμε να δούμε μέρος των τειχών και την αρχαία κρήνη.

Στο Περδίκι, με τις εκκλησιές των 17ου και 18ου αϊ, τους ανεμόμυλους και τα παραδοσιακά σπίτια, θα επισκεφθούμε το Λαογραφικό του Μουσείο, ενώ στο Μηλεωπό θα δούμε την παλαιοχριστιανική βασιλική του Ταξιάρχη και το μεγάλο κάστρο στα βράχια του Γέρακα Λίγο πριν από την είσοδο στο κάστρο υπάρχει η παμπάλαια εκκλησία του Αγίου Κυρήκου. Οι λάτρεις της πεζοπορίας αξίζει ν' ακολουθήσουν τη διαδρομή από το Περδίκι μέσα στο Φαράγγι Αυγολιμή με τα ψηλά πλατάνια και να δουν το Δρακόσπηλιο (εδώ γινόταν στην αρχαιότητα κάποια μυστηριακή λατρεία).

Για να χαρούμε το καλύτερο ηλιοβασίλεμα, θα κατηφορίσουμε ως τα παραλιακά Νέγια (το Κιόνι), με το άφθονο πράσινο και την όμορφη παραλία, για μπάνιο ή για ψάρεμα Δυο χιλιόμετρα δυτικά από τον ¶γιο βρίσκεται η Λευκάδα, η δεύτερη περιοχή με ιαματικές πηγές της Ικαρίας.
Σε συγκεκριμένα σημεία υπάρχουν και θαλάσσιες θερμοπηγές. Οφείλει την ονομασία της στα κατάλευκα μάρμαρα που καλύπτουν τη βραχώδη ακτή της. Εδώ βρίσκεται και η σημαντική Μονή του Ευαγγελισμού, που ιδρύθηκε το 1775. Κοντά της, ο γραφικός οικισμός του Ξυλοσύρτη, πνιγμένος στο πράσινο και με θέα στο πέλαγος. Τα σπίτια του είναι χτισμένα ακτινωτά, ενώ η εκκλησία των Ταξιαρχών με τους γαλάζιους τρούλους κυριαρχεί στην πλατεία του χωρίου. Εδώ θα βρούμε ωραία παραλία για μπάνιο με άσπρα βότσαλα.
Στις 26 Ιουλίου (της Αγίας Παρασκευής) γίνεται λαμπρό πανηγύρι. Οι παραλίες που θα συναντήσουμε στο νότιο μέρος του νησιού καλύπτονται άλλοτε με λευκή άμμο και άλλοτε με κατάλευκα βότσαλα Κοντά στον ¶γιο Κήρυκο θα κολυμπήσουμε σε υπέροχες θάλασσες στα νοτιοδυτικά προς τη Λευκάδα Από την άλλη πλευρά του ¶γιου βρίσκονται οι παραλίες του Αϊ-Γιώργη κάτω από τον Πύργο του Δράκανου), του Φαναριού, τα Κεραμέ, τα Θέρμα.
Πιο απομονωμένες ακρογιαλιές θα βρούμε ων Χρυσόστομο και τον Ξυλοσύρτη. Από τις πιο γνωστές παράλιες στο βόειο μέρος του νησιού είναι ο Αρμενιστής και στο νότιο οι Σεϊχέλες. Εάν δεν έχουμε δικό μας αυτοκίνητο, καλό είναι να ξέρουμε ότι υπάρχει ανταπόκριση με λεωφορεία Εκτελούνται δυο δρομολόγια καθημερινά από ¶γιο Κήρυκο για Εύδηλο-Ράχες-Αρμενιστή και επιστροφή.

Για τη βραδινή διασκέδαση υπάρχουν τα μπαράκια στο λιμάνι του Αγίου Κυρήκου, με ποτό και καλή μουσική. Φυσικά, το καλύτερο είναι να πετύχουμε κάποιο πανηγύρι του καλοκαιριού, για να καταλάβουμε τι θα πει γλέντι στην Ικαρία!

Οσοι από μας ενδιαφέρονται για μεταμεσονύκτια διασκέδαση, στις Ράχες θ' ανακαλύψουμε ότι πνέει ένας αλλιώτικος άνεμος, καθώς τα πάντα αρχίζουν να παίρνουν ζωή μετά τις δέκα το βράδυ! Το πρωί το χωριό μοιάζει με έρημη πόλη. Αν πάλι οι πεζοπορικές διαδρομές κοντά στη φύση είναι αυτό που αναζητάμε, στην Ικαρία θα βρούμε έναν παράδεισο από κατάφυτα φαράγγια που περιμένουν να τα διασχίσουμε καινά αποκαλύψουμε τις κρυφές ομορφιές τους. Φεύγω από το νησί με τις καλύτερες εντυπώσεις και με την υπόσχεση να ξανάρθω σύντομα για να ζήσω κοντά του τουλάχιστον ένα πανηγύρι. Δεν λέω, λοιπόν, «αντίο», αλλά «καλό νόστο...».